Quận Hai Bà Trưng nằm ở phía Đông Nam nội thành Hà Nội, là địa bàn có vinh dự được mang tên hai vị nữ anh hùng đầu tiên trong lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc Việt Nam là Trưng Trắc-Trưng Nhị.
Quận Hai Bà Trưng có phía Bắc giáp quận Hoàn Kiếm (từ phố Nguyễn Du-Lê Văn Hưu-Hàn Thuyên kéo dài đến đầu phố Trần Hưng Đạo-dốc Vạn Kiếp); phía Đông giáp sông Hồng (từ đoạn dốc Vạn Kiếp đến phường Thanh Trì (quận Hoàng Mai); phía Tây giáp quận Đống Đa và Thanh Xuân (theo trục đường Lê Duẩn-Giải Phóng); phía Nam giáp huyện Thanh Trì.
Là cửa ngõ phía Nam của kinh thành Thăng Long xưa, quận Hai Bà Trưng xưa có 3 cửa ô là Ô Đồng Lầm, Ô Cầu Dền, Ô Đống Mác. Giờ dấu vết của các cửa ô đã không còn, nhưng tên gọi thì vẫn còn đó, như níu giữ phần nào những huy hoàng, những huyền thoại của miền đất ngoại thành Hà Nội một thời xa xưa.
Đến nay, làng đã lên thành phố, nhưng hơn 100 di tích lịch sử-văn hóa và cách mạng-kháng chiến, trong đó có hơn 40 di tích xếp hạng, vẫn luôn ở đó, trường tồn cùng thời gian, làm dấu mốc cho những gì Hai Bà Trưng đã, đang và sẽ trải qua.
1. Đền Đồng Nhân
Đền Đồng Nhân xưa (tên gọi khác là đền Hai Bà Trưng) tọa lạc tại số 12 phố Hương Viên (phường Đồng Nhân, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội). Đây là một trong những ngôi đền thiêng thờ bà Trưng Trắc, Trưng Nhị.
Với những giá trị đặc sắc về văn hóa, lịch sử và kiến trúc, đền Đồng Nhân cùng với đình, chùa là quần thể di tích đã được xếp hạng Di tích Quốc gia Đặc biệt (năm 2020).
Theo sử liệu, đền Hai Bà Trưng được xây dựng vào đời vua Lý Anh Tông, niên hiệu Đại Định thứ ba (1142), tại khu vực bãi sông của làng Đồng Nhân. Sau đó, do vùng đất này bị xói lở nên dân làng đã di dời ngôi đền tới thôn Hương Viên (vị trí ngày nay).
Có nhiều nơi lập đền thờ Hai Bà Trưng: Hát Môn (huyện Phúc Thọ), Phụng Công (Hưng Yên), ở Mê Linh (huyện Mê Linh)… và có tới hơn bốn trăm nơi thờ các vị tướng của Hai Bà nhưng đền Đồng Nhân vẫn là điểm đến của nhiều du khách gần xa.
Đền Đồng Nhân
2. Chùa Quỳnh
Chùa Quỳnh Lôi (Long Khánh tự) nằm trên địa bàn phường Quỳnh Lôi. Chùa khởi dựng từ thời Trần (1226-1400) và được trùng tu lớn vào năm 1604. Chùa có kiến trúc nguy nga, bề thế nhất vùng thời đó.
Vẻ đẹp của chùa được miêu tả trên tấm văn bia như sau: “Xã Quỳnh Lôi, huyện Thanh Trì có chùa Long Khánh ở phía nam thành Thăng Long, đường cái quan ngàn dặm phía trước, cánh đồng vạn khoảnh đằng sau, đôi bên tả hữu dân cư đông đúc, từ xưa đến nay đẹp như cảnh tiên, đúng là một ngôi chùa nổi tiếng trong vùng…”
Chùa Quỳnh Lôi là một trong những ngôi chùa hiếm hoi còn bảo tồn được một phần nét kiến trúc đặc trưng thời Lê và những dấu ấn nghệ thuật cuối thế kỷ XIX.
Chùa Quỳnh Lôi
3. Khu tưởng niệm nạn đói năm 1945
Khu tưởng niệm những nạn nhân của nạn đói năm Ất Dậu 1945 tọa lạc trong một khuôn viên nhỏ nằm trong ngõ 559/86/17 Kim Ngưu quận Hai Bà Trưng (Hà Nội). Muốn vào được đây, khách tham quan phải luồn lách qua một loạt ngóc ngách nhỏ trên đường Kim Ngưu.
Nơi đây, trước kia là nghĩa trang Hợp Thiện, phường Vĩnh Tuy, quận Hai Bà Trưng. Năm 1951, người dân đã quy tập hài cốt của những nạn nhân bị chết đói năm 1945 đưa về đây chôn cất và dựng chung một tấm bia lớn.
Đến nay, tấm bia lớn với dòng chữ “Nơi an giấc ngàn năm của đồng bào chết vì oanh tạc và nạn đói năm 1944-1945” vẫn còn đó như nhắc nhở thế hệ sau về một vùng ký ức đau thương trong lịch sử dân tộc.
4. Cung Văn hóa Hữu nghị
Cung Văn hóa Hữu nghị Hà Nội được khởi công ngày 5/11/1978, tới ngày 1/9/1985 thì hoàn thành. Cung Văn hóa Hữu nghị là món quà của Hội đồng Trung ương các Công đoàn Liên Xô (cũ) tặng tổ chức Công đoàn và Lao động Việt Nam.
Trên diện tích 3,2ha, cung gồm 3 khối nhà chính: nhà biểu diễn, nhà học tập, nhà kỹ thuật… tổng cộng 120 phòng lớn nhỏ, 20 cầu thang và 2 hệ thống thang máy, Cung Văn hóa Hữu nghị là trung tâm sinh hoạt văn hóa lớn nhất tại Thủ đô Hà Nội.
Cung văn hóa hữu nghị
5. Công viên Thống Nhất
Công viên Thống Nhất trước kia được gọi là Công viên Lênin. Đây là một nơi vui chơi rất quen thuộc của giới trẻ. Với những cây xanh lớn tỏa bóng, với hồ Bảy Mẫu mát mẻ, không gian rộng rãi, nơi nay từng được thanh niên Hà Nội lựa chọn làm địa điểm picnic, ngoại khóa.
Công viên Thống Nhất